1. Inleiding

Bij het bereiken van onze doelstellingen en het bewaken van de financiële positie van de gemeente Houten is inzicht gewenst in de mogelijkheden om tegenvallers op te vangen (de weerstandscapaciteit) en potentiële tegenvallers (risico’s). In deze paragraaf werken we deze  weerstandscapaciteit en de risico’s uit. De verhouding tussen de weerstandscapaciteit en de risico’s wordt het weerstandsvermogen genoemd en geeft een beeld van de robuustheid van onze financiële situatie. Een toereikend weerstandsvermogen voorkomt dat iedere financiële tegenvaller ons tot bezuinigingen dwingt of ten koste gaat van bestaande taken.
Daarnaast is adequaat risicomanagement gewenst. Dit betekent een proactieve houding in het signaleren, herkennen en beheersen van risico’s. Concreet vullen we dit in met een periodieke screening op mogelijke risico’s en het nemen van  beheermaatregelen. Bij de verdere implementatie van risicomanagement blijft in 2020 de focus op de ontwikkeling van de soft controls (cultuur is belangrijker dan instrumenten) te liggen. Dit krijgt zijn plek in periodieke dialoog tussen directie, teammanagers en ‘risico-eigenaren’ over onderwerpen als risicobewustzijn, transparantie, integriteit en respect, vertrouwen en communicatie, voorbeeldgedrag.

De paragraaf begint met een weergave van weerstandscapaciteit. Vervolgens komt het risicoprofiel, uitgesplitst in risico’s aan bod. Vanuit de weerstandscapaciteit en risico’s wordt een conclusie getrokken over ons weerstandsvermogen.
De paragraaf sluit af met een aantal financiële kengetallen en balansprognose van 2021 t/m 2023.

2. Weerstandscapaciteit

De weerstandscapaciteit bestaat uit het geheel van middelen en mogelijkheden om niet begrote, onverwachte kosten te dekken. Deze bestaan uit het vrije deel van de algemene reserve, de onbenutte belastingcapaciteit en de stelpost onvoorzien. De werkelijke omvang eind 2018, de prognose begin 2019 (uit de programmabegroting 2019) en de actuele prognose begin 2020 wordt in de volgende tabel weergegeven.

Het vrij besteedbare deel van de algemene reserve bedraagt naar verwachting op 1 januari 2020 € 2,651 miljoen. Aan dit vrije deel van de algemene reserve stelt de provincie (als toezichthouder) als omvang een minimumnorm van € 50 per inwoner. Met een verwacht inwonersaantal begin 2019 van 50.100 inwoners moet het vrij besteedbaar deel een minimumomvang hebben van € 2,505 mln. De omvang van € 2,651 ligt € 146.000 boven de minimumnorm, dus dit voldoet aan deze minimumnorm..

De onbenutte belastingcapaciteit wordt berekend door de verwachte taxatiewaarde van het totale areaal woningen te vermenigvuldigen met het verschil tussen het gemiddeld OZB-tarief woningen en niet-woningen in Houten en het landelijk normtarief OZB voor beroep op artikel 12 van de Financiële verhoudingswet . Het normtarief is door het Rijk in de meicirculaire 2019 bepaald op 0,1853% (2018: 0,1905%). Dit tarief is 0,03% hoger dan ons gemiddeld tarief. Met een geraamde belastingopbrengst woningen van € 6,5 miljoen komt onze onbenutte belastingcapaciteit voor 2020 uit op € 1,990 miljoen. De forse stijging ten opzichte van prognose 2019 van een jaar eerder is veroorzaakt door een forse waardestijging van woningen.

De omvang van de stelpost onvoorzien is gebaseerd € 1,25 per inwoner en heeft net als voorgaande jaren een omvang van € 62.000.

De beklemde algemene reserve en het concernweerstandsvermogen grondexploitaties worden niet tot de beschikbare weerstandscapaciteit gerekend. De beklemde algemene reserve kan alleen op basis van de door de raad vastgestelde criteria worden ingezet. Het concernweerstandsvermogen van de grondexploitaties is onderdeel van de risicobuffer voor de grondexploitaties en daarmee niet vrij besteedbaar. De omvang van dit concernweerstandsvermogen is voor 2020 € 5,22 miljoen.

3. Risicoprofiel

Het risicoprofiel valt uiteen in niet-kwantitatieve risico’s (onzekerheden) en kwantitatieve risico's. De niet-kwantitatieve risico’s zijn ontwikkelingen waarvan de waarschijnlijkheid en de (financiële) impact van de ontwikkeling (nog) niet kan worden ingeschat maar op termijn wel tot een risico kunnen leiden. De kwantitatieve risico’s zijn risico’s waarvan de financiële gevolgschade wel kan worden gekwantificeerd. Deze kwantitatieve risico’s zijn relevant bij het bepalen van de omvang van het weerstandsvermogen.

3a. De niet-kwantitatieve risico’s ( onzekerheden)

De onzekerheden zijn in 4 categorieën onderverdeeld:

1. Financieel-economisch
2. Organisatie
3. Juridisch
4. Verbonden Partijen

Achter elk risico is aangegeven of het gaat om een nieuw, gewijzigd of ongewijzigd risico ten opzichte van de risicoparagraaf van de jaarrekening 2018 (laatste integrale berichtgeving over risico’s.

1. Financieel-economisch

Vertraging projecten door PFAS-houdende grond (nieuw)
Sinds 8 juli 2019 geldt een tijdelijk landelijk handelingskader PFAS met als doel een invulling te geven van de zorgplicht bij grondverzet en hergebruik van grond en bagger. De invoering van dit landelijke kader heeft een aantal consequenties in de keten.
Directe gevolgen zijn dat projectontwikkelaars, aannemers, saneerders en baggeraars hun grond/bagger niet kwijt kunnen omdat, strikt genomen, grondbanken en andere grond verwerkende inrichtingen PFAS houdende grond niet mogen ontvangen, niet kunnen opslaan, reinigen en het moeilijker wordt de grond weer terug te zetten in de markt (toepassingseisen). Dit zal leiden tot vertragingen en zelfs uitstel van projecten, extra (plan)kosten en illegale handelingen met vrijkomende grond. Deze grondbanken zijn verspreid over verschillende gemeenten en de gevolgen van deze bottleneck c.q. opname stop is een RUD-regio breed probleem.

Programma Aanpak Stikstof (nieuw)
Door de uitspraak van de Raad van State van 29 mei jl. kan het Programma Aanpak Stikstof (PAS) niet meer worden gebruikt voor de onderbouwing van activiteiten die tot stikstofdepositie in stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden leiden. Als gevolg van deze uitspraak komen projecten die landelijk in voorbereiding zijn in de knel. Ook de gemeente Houten wordt geraakt door deze uitspraak, zoals het project A27/A12 Ring Utrecht, nieuwbouwontwikkelingen, ontwikkelingen op het Eiland van Schalwijk, maar ook lopende vergunningaanvragen, als daar bezwaar tegen ingesteld wordt.
Op dit moment vindt op Rijksniveau en provinciaal niveau overleg plaats hoe omgegaan moet worden met de gevolgen van deze stevige  uitspraak.
Het adviescollege Stikstofproblematiek (met als voorzitter Johan Remkes) heeft de opdracht gekregen van de minister om met aanbevelingen te komen over hoe om te gaan met vergunningverlening, na de uitspraak van de Raad van State. Er komt een inventarisatie van projecten die door de uitspraak van de Raad van State in de knel komen. Dit naar aanleiding van een verzoek in de Tweede Kamer. De verzamelde informatie zal dan ook aan de Tweede Kamer worden aangeboden. Op 1 oktober 2019 wordt de uitspraak van de minister verwacht. Ondertussen is de provincie Utrecht begonnen met een inventarisatie van de knelpunten.

Project Houten-Bunnik/Oostelijke Ontsluiting A12 (gewijzigd)
Rijkswaterstaat heeft besloten meewerken aan de Oostelijke Ontsluiting Houten (OOH) op de A12. De  bestuursovereenkomst met het integraal maatregelpakket is in maart 2018 getekend. Een nieuw besluit van Gedeputeerde Staten en gemeenteraden is nodig gezien de hogere kosten van het project. Dit besluit is tot op heden nog niet tot stand gekomen. De hogere kosten maken de besluitvorming niet makkelijker wat tot grotere onzekerheid leidt voor het totale project.

Eiland van Schalkwijk (gewijzigd)
De Mobiliteitsvisie Eiland van Schalkwijk 2017-2027 en beschikbare subsidies leiden tot nieuwe infrastructuur (o.a. ontsluiting van het verkeer naar de forten) en de ontwikkeling van toeristische voorzieningen.
Bij de realisatie van deze onderdelen moet rekening worden gehouden met de kosten voor beheer en exploitatie. De mobiliteitsvisie (vastgesteld in 2017) heeft o.a. een relatie met de ontwikkeling van Fort Honswijk. Voor de 22 deelprojecten (in 10 jaar) is € 22 mln nodig. Het risico betreft de prioritering en mogelijke vertraging van de deelprojecten. Als investeringen op de mobiliteitsvisie achterblijven, levert dat extra risico’s op bij de herontwikkeling van Fort Honswijk. In de huidige situatie is er nauwelijks mobiliteitsruimte om verkeer van en naar Honswijk te kunnen afwikkelen. Zonder (extra) bezoekers is er echter geen positieve exploitatie neer te zetten.
Sowieso is er nog het risico op een negatieve exploitatie op Fort Honswijk, temeer omdat vanuit het gebied steeds weer wordt ingestoken op rust en stilte. Deze randvoorwaarden strijden in potentie met een positieve exploitatie. Het ontwikkelkader dat in het najaar van 2019 aan de raad wordt voorgelegd ter besluitvorming voorziet in het vinden van de juiste balans tussen risico en belangen omwonenden.
Wat betreft de mobiliteitsvisie: reconstructie van de Kanaaldijk-zuid staat als laatste op de planning. Echter: vanwege serieuze mogelijkheden om te werken aan agrarische structuurversterking op het eiland, is er wellicht om die reden eerder behoefte aan investeringen in de Kanaaldijk-zuid, als ontsluiting voor verplaatste agrarische bedrijven.

Brug Houtensewetering (gewijzigd)
De Brug Houtense Wetering betreft een gemeentelijk monument in eigendom van de gemeente en is in vrij slechte onderhoudsstaat. Tegenwoordig is de zogenaamde instandhoudingsverplichting wettelijk geregeld in de Erfgoedwet en hieraan voldoet de gemeente nu niet. Als de gemeente haar eigen monumenten niet goed onderhoudt schuilt daarin tevens het risico dat er een precedentwerking ontstaat. De Monumentenwacht heeft in 2018 de brug geïnspecteerd en een indicatie gegeven van de herstelkosten (€ 64.000).

Energietransitie als decentrale opgave (gewijzigd)
De energietransitie is een decentralisatie-opgave vergelijkbaar met het sociale domein. De taken die vanuit de rijksoverheid richting de gemeenten worden geschoven zullen extra middelen vragen.
Goede financiële regelingen voor bijvoorbeeld huiseigenaren zijn cruciaal om de inhoudelijke doelen te bereiken. Hierbij is de impact van de maatregelen van belang (draagvlak en draagkracht).

Lokale draagvlak voor duurzame energie (gewijzigd)
De totstandkoming van de Regionale Energie Strategie (RES) loopt parallel aan ons klimaatplan. De landelijke opgave die via de strategie gerealiseerd zal moeten worden, zou wel eens een forser ruimtebeslag voor duurzame energieproductie van meer landelijke gemeenten kunnen vragen (van energie-neutraal naar energie-producerend). Dit zet het lokale draagvlak voor duurzame energie en daarmee voor het klimaatplan (verder) onder druk.

Spoortrillingen (ongewijzigd)
Op diverse locaties langs de spoorlijn in Houten ondervinden bewoners trillinghinder. De trillingen worden vooral veroorzaakt door passerende goederentreinen. Er is al geruime tijd intensief overleg tussen ProRail, ministerie, bewoners en gemeente over haalbare oplossingen. ProRail heeft eind januari 2018 een brief aan het college gestuurd met een voorstel voor de te nemen trilling beperkende maatregelen. Daarna informeert ProRail ook de betrokken bewoners.
Het standpunt van de gemeente is dat ProRail het trilling probleem moet oplossen. Het nemen van doeltreffende maatregelen is echter complex. Maatregelen bij of aan bestaande woningen (diepwand tussen spoor en woning of constructieve maatregelen) zijn kostbaar en het effect is onzeker. Maatregelen aan het spoor zelf (trilling-isolatie van de rails) zijn ook kostbaar. Het meest kansrijk lijken maatregelen aan de goederentransporten (belading, snelheid of tijdstip) die de meeste hinder veroorzaken. Dat soort bronmaatregelen is positief voor alle gehinderden langs het spoor.
De kosten voor eventuele trilling beperkende maatregelen komen voor rekening van het Rijk. Vanuit het (nog niet afgesloten) project van de spoorverdubbeling is nog budget beschikbaar. Mogelijk komt er een verzoek om een bijdrage van de gemeente als het rijksbudget tekort schiet.

Wet natuurbescherming (ongewijzigd)
De provincie Utrecht heeft een hogere ambitie vastgesteld op het gebied van de uitvoering van de Wet natuurbescherming. Onder andere de handhaving op de Wet natuurbescherming zal door de provincie forser worden ingezet. Nieuwe (bouw) ontwikkelingen of activiteiten  binnen de gemeente verdienen hierdoor ook meer aandacht op het gebied van deze wetgeving, dit om vertragingen en onnodige natuurschade te voorkomen. In beperkte gevallen is de gemeente bevoegd gezag voor de handhaving. Dit is alleen van toepassing als tijdens een Wabo aanvraag voor een omgevingsvergunning, de aanvrager kiest om de Natuurbeschermingswet aan te haken én er zogenaamde een verklaring van geen bedenkingen nodig is. De gemeente is in dit geval het bevoegd gezag die de totale vergunning incl. aspecten van de Wet natuurbescherming zal verlenen.  Handhaving voor deze vergunningen (in de praktijk komt dit zelden voor) is voor rekening van de gemeente. De RUD Utrecht voert het toezicht en de handhaving voor gemeente Houten uit als daar incidenteel aanleiding toe is. Het is nog onbekend wat de financiële gevolgen hiervan zijn.

Openeinde regelingen (ongewijzigd)
Onzekerheid over de mate waarin doelgroepen aanspraak maken op de regeling of gemaakte afspraken, maakt de financiële impact van dergelijke regelingen ongewis en lastig te kwantificeren. In algemene zin geldt de vrije algemene reserve als eenmalige buffer:

• maatwerkvoorziening Begeleiding voor WMO en Jeugd
• uitvoering Wet BUIG
• uitvoering van Jeugd, Participatie en WMO
• levering van huishoudelijke ondersteuning (daarbij is er ook sprake van intensievere zorgvragen)
• trajecten openbare gezondheidszorg (OGGZ)
• meldingen Veilig thuis (advies- en meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling)
• trajecten outreachende hulpverlening huiselijk geweld
• arbeidsongeschiktheid en nabestaandenpensioen wethouders

2. Organisatie

Krappe arbeidsmarkt (gewijzigd)
Om in een krappe arbeidsmarkt de juiste mensen aan onze organisatie te (blijven) binden, is het belangrijk om te investeren in onze aantrekkelijkheid als werkgever. Dit doen we door te blijven investeren in een uitdagende en prettige werkomgeving, in ontwikkel- en doorgroeimogelijkheden en een goede werk-privébalans. Ondanks deze maatregelen kan het soms noodzakelijk zijn om personeel tijdelijk in te huren of te werken met markttoelagen omdat er onvoldoende geschikte kandidaten op vacatures reageren. Als reactie hierop zijn we in 2019 gestart onze arbeidsmarktcommunicatie te verbeteren. Dit uit zich in modernisering van onze wervingsmethoden (via intensief gebruik van social media gericht op het vertellen van ‘het verhaal van Houten’) en nieuwe, effectievere selectievormen.

Wegvallen werkzaamheden met betrekking tot rijbewijzen (ongewijzigd)
De Rijksdienst voor het Wegverkeer is voornemens een pilot te starten waarin de inwoners van sommige gemeenten geen aanvragen verlengingen rijbewijzen meer bij de gemeente indienen, maar digitaal. De pasfoto wordt direct door de fotograaf digitaal ingezonden naar de RDW en de betaling gaat tevens digitaal. Daardoor bestaat onzekerheid of het verstrekken van rijbewijzen in de toekomst nog onderdeel blijft uitmaken van onze productenlijst. Als dit aan de orde komt, wordt het effect daarvan in beeld gebracht.

Cybercrime en misbruik persoonsgegevens
Misbruik van data geeft schade (financieel, imago, boetes) aan de gemeente, medewerkers, en voor burgers. Daarnaast leidt verlies van gegevens, of het verlies van toegang tot gegevens tot stagnatie in de bedrijfsprocessen: een inwoner kan niet naar het buitenland omdat een paspoort niet kan worden uitgegeven of bedrijfsactiviteiten kunnen niet worden gestart omdat een vergunning niet kan worden verleend.
Om cybercrime en misbruik van persoongegevens zoveel mogelijk te beperken en het liefst te voorkomen, hebben we een aantal preventieve en curatieve maatregelen getroffen:
Preventief:

• Medewerkers bewust maken van privacy en informatiebeveiliging via e-learning, cursussen en serious gaming;
• Inzet van anti-malware cloud software zodat dreigingen in een vroeg stadium worden ontdekt;
• Jaarlijkse risico-analyse en het risk-based invoeren van de maatregelen van de ‘Baseline Informatiebeveiliging Overheid.
• Application white-listing, actief hardening en patchbeleid, en diverse technische maatregelen zoals spam-filter, firewall en een proxy-server;

Additionele preventieve maatregelen voor de bescherming van persoonsgegevens van medewerkers en inwoners zijn het afsluiten van verwerkersovereenkomsten met leveranciers die in opdracht van de gemeente persoonsgegevens verwerken, en het inzetten van passende technologie, zoals veilig mailen en datalekpreventie cloud software, voor de bescherming van gevoelige gegevens zoals Burgerservicenummers en gegevens over gezondheid.
Curatief:

• Uitvoering van het incidentmanagement- en response beleid waarmee een crisis response team wordt ingezet om een incident in korte tijd te neutraliseren en op te lossen;
• De mirror-omgeving in het Brandweerhuis;
• Een gedegen back-up en recovery proces;
• ‘Business Continuity Management’ (nog op te zetten).

Digitalisering fysieke leefomgeving (ongewijzigd)
Het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) is op Rijksniveau uitgesteld. Het risico is dat het òf niet òf op nog onbekende manier wordt ingevoerd . Er is nog veel onduidelijk over wat er precies van de gemeente gevraagd wordt.  Intern wordt de opdracht geherformuleerd. Het onderwerp is nauw verweven met de Digitaliseringsopdracht van Dienstverlening. Het risico wordt hierbij meegenomen.

3. Juridisch

Aansprakelijkheid achterstallig onderhoud wegen (Ongewijzigd)
De gemeente heeft een risico-aansprakelijkheid voor wat betreft wegen. Als weggebruikers schade oplopen door een gebrek aan de weg, dan kunnen ze de gemeente aansprakelijk stellen. Aan de hand van juridische criteria wordt beoordeeld of de gemeente aansprakelijk is. De gemeente heeft een aansprakelijkheidsverzekering afgesloten waarmee de grote claims zijn gedekt. De financiële risico's zijn beperkt. Het kan wel imagoschade opleveren.

Klachtprocedures (Ongewijzigd))
Onjuiste bejegening van inwoners kan tot een klacht leiden. Belangrijk is dat de klacht op een zorgvuldige wijze afgehandeld wordt. Zo niet, dan kan dit leiden tot imagoschade. Maar ook als de klacht gegrond verklaard wordt of als de klager het niet eens is met de afhandeling van de klacht.

Bezwaar-en beroepsprocedures (Ongewijzigd)
Ook als een primair besluit en de beslissing op bezwaar zorgvuldig zijn afgehandeld, hebben belanghebbenden een wettelijk recht om in bezwaar of beroep gaan. Risico betreft het opnieuw beoordelen en zo nodig een nieuw besluit nemen. Bij beroep kan de gemeente veroordeeld worden in de proces- en griffiekosten. Als het een politiek gevoelig dossier betreft kan er naast een financieel effect ook sprake zijn van imagoschade.

Social media (Ongewijzigd)
Communicatie via social media wordt steeds belangrijker en inwoners vinden dat de gemeente hierop actief moet zijn. Vooral bij crisis en calamiteiten maar ook bij minder dringende maar voor inwoners wel belangrijke zaken. Als de gemeente onvoldoende aanwezig is en niet snel en adequaat reageert, loopt zij het risico op imagoschade.

Geen of vertraagde projecten a.g.v. planologische procedures (ongewijzigd)
De juridificering van de samenleving en het feit dat ontwikkelingen vaker plaatsvinden op inbreidingslocaties (met eromheen bestaande belangen) heeft ook zijn weerslag in planologische procedures. Het gevolg is vertraging in projecten, meer ambtelijke inzet en hogere kosten in verband met juridische procedures. Ook langlevende kwesties zoals spuitzones en milieuhinderlijke bedrijven in het buitengebied brengen hoge kosten met zich mee voor wat betreft ambtelijke capaciteit en (juridisch) specialistisch advies.

4. Verbonden partijen

Een aantal gemeentelijke taken voert Houten niet meer zelf uit maar tezamen met andere gemeenten in een Gemeenschappelijke Regeling of andere samenwerkingsvorm. De risico’s die hiermee te maken hebben, zijn voor iedere verbonden partij beschreven in de paragraaf ‘Verbonden partijen’. Gemakshalve verwijzen we hiernaar. Ons beleid over de sturing op financiële risico’s bij verbonden partijen is uitgewerkt in de nota Verbonden partijen.

3b. Kwantitatieve risico's

De kwantitatieve risico's zijn relevant voor het bepalen van het weerstandsvermogen. Zoals in de inleiding gezegd, dit zijn risico's waarvan de financiële gevolgschade kan worden gekwantificeerd.
De recentste weergave van deze risico's is geweest bij de jaarrekening 2018 (medio mei 2019). Met het oog op begrotingsjaar 2020 zijn deze risico's geactualiseerd. Onderstaande tabel laat de huidige stand van zaken zien. Ieder risico wordt kort beschreven, met oorza(a)k(en) en gevolg en beheersmaatregelen die we kunnen inzetten om deze risico's zoveel mogelijk te beperken. De kansinschatting dat het risico zich voordoet vermenigvuldigd met de mogelijke financiële omvang geeft een waardering van de mogelijke gevolgschade van ieder risico aan.   

Opgeloste risico's

Ten opzichte van de weergave in de jaarrekening 2018 doen zich een aantal risico's zich niet meer of zijn niet ter zake. Het betreft:

Onvoldoende getransformeerde zorg en ondersteuning.
Het risico dat er minder geld vanuit het Rijk binnenkomt dan benodigd voor de uitvoering van de drie decentralisaties is inmiddels een gegeven en heeft al enige jaren een plek gekregen in de meerjarenbegroting. In plaats van dit risico is het risico 'stijgende vraag naar Jeugdhulp' in de risicoparagraaf opgenomen.

Verlaging aandeel middelen Sociale domein in algemene uitkering.
Met ingang van 2019 is het integreerbare deel van de integratie-uitkering Sociaal domein (Jeugd/Wmo/Participatie) opgegaan in de algemene uitkering. Daarmee maakt dit deel uit van de 'trap-op-trap-af systematiek" van het gemeentefonds en daarmee een autonome ontwikkeling.

Geen continuering Regiotaxi Utrecht
In de meerjarenbegroting zijn middelen opgenomen voor continuering.

Overschrijding geluidsnormen delen Rondweg.
Het risico betreft te nemen geluidswerende maatregelen bij dubbelbaanse rondweg. Eventuele uitbreiding naar een dubbelbaan is een beleidskeuze waarbij de gevolgen en te nemen maatregelen dan betrokken zullen worden.

Toename snellere fietsverkeer.
Met name door de e-bikes kunnen de snelheidsverschillen op fietspaden gevaar met zich meebrengen. Het is een beleidsafweging hierop maatregelen te nemen.

Brandveiligheid
Met diverse maatregelen willen we het dekkingspercentage van de opkomsttijd van de brandweer van 75% verhogen naar het regionaal gemiddelde van 89%. Het gaat ook om het sneller ontdekken van brand met als gevolg een eerdere alarmering en uitruk. Het risico dat de brandveiligheid afneemt, is klein. We hebben het hier over de mogelijke effectiviteit van de maatregelen. Een risico in de geest van de risicoparagraaf is dit niet.  

Een dergelijke actualisatie van de risico's geeft een dynamisch risicobestand. Dit leidt tot onderstaande matrix voor de gekwantificeerde risico's.

Toelichting bij de matrix:
Het risico wordt berekend door de gemiddelde kans dat het risico zich voordoet te vermenigvuldigen met het gemiddelde financiële effect van het risico. In de bovenstaande matrix wordt het aantal risico’s weergegeven dat is gedefinieerd met dezelfde risico-score. De kleuren in de matrix zijn gerelateerd aan de risicoscore en geven de urgentie aan en de mate van bestuurlijke / politieke relevantie. De kleuren lopen op met de urgentie op:
- groen
- geel
- oranje
- rood.

4. Conclusie Weerstandsvermogen

Het weerstandsvermogen beoordelen we aan de hand van de relatie tussen de beschikbare weerstandscapaciteit en de benodigde weerstandscapaciteit. Deze relatie wordt de ratio weerstandsvermogen genoemd.
De ratio gebaseerd op de actuele informatie bij deze begroting komt uit op:

De omvang van de ratio is daarmee volgens de gestelde normen uit de nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen te kwalificeren als "voldoende".

5. Geprognosticeerde balansen 2019-2023 inclusief balans 2018 conform Jaarrekening 2018

6. Financiële kengetallen

Hieronder de uitwerking van de kengetallen, welke opgenomen dienen te worden in de begroting van provincies en gemeenten.

* Wijken af van de begroting 2019. Raming 2019 is in de begroting 2019 bepaald door extrapolatie van de voorlopige balans per 31-12-2018. In de begroting 2020 wordt de raming 2019 bepaald door extrapolatie van de voorlopige balans 31-12-2019.

Netto schuldquote & de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen
De netto schuldquote geeft inzicht in het niveau van de schuldenlast van de medeoverheid ten opzichte van de eigen middelen. Het geeft zodoende een indicatie in welke mate de rentelasten en aflossingen op de exploitatie drukken.

Omdat bij leningen er onzekerheid kan bestaan of ze allemaal terug worden betaald wordt bij de berekening van de netto schuldquote onderscheid gemaakt door het kengetal te berekenen, zowel inclusief als exclusief de doorgeleende gelden. Op die manier wordt duidelijk wat het aandeel van de verstrekte leningen in de exploitatie is en ook wat dat betekent voor de schuldenlast.

Solvabiliteitsratio
De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin de medeoverheid in staat is aan zijn financiële verplichtingen te voldoen. Onder de solvabiliteitsratio wordt verstaan het eigen vermogen als percentage van het totale balanstotaal. Het eigen vermogen van een gemeente bestaat uit de reserves (zowel de algemene reserve als de bestemmingsreserves) en het resultaat uit het overzicht van baten en lasten.

Grondexploitatie
Dit kengetal geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten. Voor de berekening van dit kengetal worden de niet in exploitatie genomen gronden en de bouwgrond in exploitatie bij elkaar opgeteld en gedeeld door de totale baten uit de programmabegroting of jaarstukken en uitgedrukt in een percentage. De boekwaarde van de voorraden grond is van belang, omdat deze waarde moet worden terugverdiend bij de verkoop. De accountant moet ieder jaar beoordelen of de gronden tegen een actuele waarde op de balans zijn opgenomen.

Structurele exploitatieruimte
Dit kengetal is van belang om te kunnen beoordelen welke structurele ruimte een gemeente of provincie heeft om de eigen lasten te dragen, of welke structurele stijging van de baten of structurele daling van de lasten daarvoor nodig is. Voor de beoordeling van het structurele en reële evenwicht van de begroting wordt thans het onderscheid gemaakt tussen structurele en incidentele lasten.
De structurele exploitatieruimte wordt bepaald door het saldo van de structurele baten en lasten en het saldo van de structurele onttrekkingen en toevoegingen aan reserves gedeeld door de totale baten en uitgedrukt in een percentage.

Belastingcapaciteit
De belastingcapaciteit geeft inzicht hoe de belastingdruk in de provincie of gemeenten zich verhoudt ten opzichte van het landelijke gemiddelde. De uitkomst van de berekening van dit kengetal is voor het jaarverslag hetzelfde als bij de begroting. Het kengetal hoeft dus voor het opnemen in het jaarverslag niet opnieuw te worden berekend. Het toch opnieuw opnemen houdt verband met het feit dat de kengetallen gezamenlijk en in samenhang bezien inzicht geven in de financiële positie van een provincie of gemeente.

Beoordeling
Normaal ligt de netto schuldquote van een gemeente tussen 0% en 100% (groen). Als de netto schuldquote tussen 100% en 130% ligt, is de gemeenteschuld hoog (oranje). Deze moet dan niet verder stijgen, want als de netto schuldquote boven de 130% uitkomt, komt een gemeente in de gevarenzone (rood). De percentages 100% en 130% zijn signaleringskengetallen, welke door het Ministerie van Binnenlandse Zaken worden bepaald. Dit geldt overigens voor alle in deze beoordeling genoemde kengetallen.
Vanaf 2020 heeft de gemeente Houten een normale netto schuldquote tussen 0% en 100% (groen). Deze daalt van 80% in 2020 naar 61% in 2023 voornamelijk doordat de (vinex)grondexploitaties in 2023 afgerond zijn. Er hoeven dus geen nieuwe leningen aangetrokken te worden voor de grondexploitaties. Sterker nog, er kunnen zelfs leningen worden afgelost.
De gemeente Houten heeft ook leningen voor derden aangetrokken, deze leningen worden één op één aan deze derden doorgegeven. In de schuldquote gecorrigeerd voor verstrekte leningen worden deze leningen geëlimineerd. Onze schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen is 77% in 2020 en daalt naar 58% in 2023. Ook hier bevindt de gemeente zich in de normale zone (groen). Duidelijk is dat deze kengetallen bepaald worden aan de hand van de geprognotiseerde balansen 2020-2023. Hierbij moet alles volgens de planning verlopen zoals bijvoorbeeld grondexploitaties moeten per 2023 afgerond zijn.

De solvabiliteitsratio van 27% in 2020 bevindt zich binnen de categorie 20-50% (oranje), waarbij < 20% de gevarenzone (rood) is en de normale ratio > 50% (groen) bedraagt. Dat die van onze gemeente wat lager is (oranje), is logisch gezien onze hoge schulden (boekwaarde) van de grondexploitaties. Dat deze zich wel iets verbetert tot 31% in 2023 komt doordat de boekwaarde van de grondexploitaties langzaam afneemt, in 2023 is deze 0 in verband met afronding (vinex) grondexploitaties.

De structurele exploitatieruimte van 0,9% in 2020 geeft aan dat al onze structurele lasten gedekt worden door structurele baten. Dit blijft tot en met 2023 zo. Wel daalt de ruimte tot 0,3% in 2023.

De belastingcapaciteit ligt net iets boven het landelijk gemiddelde 2019 1% (2020 is nog niet bekend).

Een conclusie is dat onze kengetallen 2020-2023 zich op basis van de geprognosticeerde balansen 2020-2023 op een goed niveau bevinden, maar wel sterk conjunctuur gevoelig zijn. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken, dat als het Rijk minder geld uitgeeft dan begroot bijvoorbeeld door het niet doorgaan of vertraging in grote infrastructurele werken, de gemeente ook minder geld beschikbaar krijgt (trap op-trap af). Hierdoor kan een gemeente ook minder uitgeven, waarvoor tekorten ontstaan. Hierdoor neemt ook de structurele exploitatieruimte af of zoals in Houten in 2020 wordt deze negatief.